Aikidoka nie przeciwstawia się ciosom. Unika ich, wykorzystując płynącą z nich siłę. Obezwładnia napastnika nagłym pozbawieniem go równowagi i przewagi, jaką dawał atak. Analiza transakcyjna udowadnia, że tak samo działa świadoma komunikacja. Poznaj przykłady transakcji ukrytych – podstawy międzyludzkich gier.
Jest to druga część wpisu o analizie transakcyjnej wg. Erica Berne’a. Przed jej przeczytaniem, zachęcam Cię gorąco do zapoznania się z częścią pierwszą, w której opisałam czym są 3 stany ego: Dziecko, Dorosły i Rodzic, kiedy powstają i do czego ich potrzebujemy.
Teraz sprawdzimy, jak używamy ich w komunikacji, kiedy prowadzi to do konfliktów oraz w jaki sposób ich unikać.
Dołącz do czytelników newslettera i odbierz bezpłatne Kompendium, które pomoże Ci zrozumieć, co właściwie mówi Twój wynik lipidogramu. I co z tym zrobić.
Analiza transakcyjna: Porozumienie, czyli transakcje komplementarne.
Większość naszych codziennych „transakcji”, czyli pojedynczych komunikacji bodziec-reakcja, nie rodzi konfliktów.
Dzieje się tak, kiedy wypowiadasz zdanie do konkretnego stanu ego drugiej osoby i właśnie z tego stanu otrzymujesz odpowiedź, mieszczącą się w ramach zdrowych stosunków międzyludzkich (jak na poniższych przykładach).
Mówimy wtedy o transakcji komplementarnej. Takie pojedyncze transakcje układają się zazwyczaj w łańcuchy, gdzie reakcja zamienia się w bodziec w kolejnym „rozdaniu” i dopóki są one komplementarne, mogą trwać w sposób niezakłócony w nieskończoność.
Transakcja komplementarna I typu: Dorosły – Dorosły
– Jesteś już gotowa do wyjścia?
– Nie, potrzebuję jeszcze 10 minut.
– Coś się wydarzyło, że prosi Pani o to skierowanie?
– Słabo się ostatnio czuję. Zastanawiam się, czy to znowu nie anemia.
– Kiedy możemy się umówić na podpisanie tej umowy?
– Mam czas pojutrze o 15:00.
Transakcja komplementarna II typu: Rodzic – Dziecko
– Czy Ty zawsze musisz tyle się szykować do wyjścia?
– Oj, przepraszam. Przysięgam, jeszcze tylko chwilka i idziemy, dobrze?
– Nie uważa Pani, że warto by było wziąć się wreszcie za swoje zdrowie i zrobić zaległe badania?
– Tak, ma Pani rację. Poproszę o skierowanie.
– Proszę zgłosić się jutro na podpisanie umowy, inaczej będzie Pan musiał zapłacić podwójną stawkę.
– Dobrze, będę jutro rano.
Transakcja komplementarna I typu: Dziecko – Dziecko
– A może pojedziemy w weekend na kajaki?
– O, świetny pomysł!
– Mam ochotę na kolejne lody.
– Ja też. Podwójne!
– Może w następnym projekcie użyjemy rurek po napojach?
– Tak! Rurek albo puszek! Pomalowanych na zielono!
Mamy tu do czynienia z:
- rozmową dotyczącą rozwiązania jakiegoś problemu (Dorosły-Dorosły)
- zdrową troską, motywowaniem (Rodzic-Dziecko)
- zabawą, (Dziecko-Dziecko, Rodzic-Dziecko), kreatywnym tworzeniem (Dziecko-Dziecko)
Problemy pojawiają się, kiedy komplementarność się kończy.
Jak do tego dochodzi?
Sprawdź również: Insulinooporność i jej objawy skórne – sprawdź, czy ich nie masz!
Nieoczekiwana zmiana ról, czyli transakcje skrzyżowane.
Analiza transakcyjna: Transakcja skrzyżowana typu I
W sytuacji, w której reakcja na bodziec pochodzi z innego stanu ego, mamy do czynienia z transakcją skrzyżowaną.
Jak pisał Eric Berne, najczęstszą, powodującą najwięcej konfliktów w domu, pracy, w miłości czy przyjaźni jest ta, przedstawiona poniżej.
Bodziec skierowany jest od Dorosłego do Dorosłego, ale reakcja wychodzi z Dziecka do Rodzica.
– Jesteś już gotowa do wyjścia?
– Oczywiście, że nie! To nie moja wina, że tak późno dziś wstaliśmy!
– Coś się wydarzyło, że prosi Pani o to skierowanie?
– A, co to? Badań sobie już nie można zrobić?!
– Kiedy możemy się umówić na podpisanie tej umowy?
– Proszę nie zawracać mi głowy. Jak znajdę czas, to podpiszę!
Co powoduje transakcje skrzyżowane?
Powodem takiej reakcji są wyzwolone z pamięci emocje (trigger), które (często nieświadomie) wywołują skojarzenie z obecną sytuacją.
Jeśli np. jako dziecko słyszeliśmy często od rodzica: „guzdrzesz się”, „czemu na Ciebie zawsze trzeba czekać” lub doznawaliśmy przez całe dzieciństwo sygnałów, że jesteśmy „nie wystarczająco dobrzy”, to neutralne pytanie „Jesteś już gotowa do wyjścia?”, może w naszej głowie zabrzmieć, jak wypowiadane przez Rodzica: „znowu wszystkich opóźniasz, jesteś beznadziejna” i wyzwolić reakcję emocjonalną z Dziecka.
Podobnie może działać np. lęk przed odpowiedzialnością za własne decyzje i obawą o ich niekorzystne skutki, jak w ostatnim przykładzie.
Dla osoby odpowiadającej z Dziecka może to być tak naprawdę rozmowa nie o terminie spotkania, ale pytanie wyzwalające falę lęku i niepewności przed podjęciem poważnej decyzji.
Komunikacja po transakcji skrzyżowanej nie będzie kontynuowana, dopóki któraś ze stron nie zmieni swojego stanu Ja na komplementarny.
Zobacz również: Jak obniżyć wysoki cholesterol LDL dietą bez leków?
Analiza transakcyjna: Transakcja skrzyżowana typu II
Odwrotność powyższego przykładu to transakcja skrzyżowana typu II, w której bodźcowi Dorosły – Dorosły odpowiada reakcja Rodzic – Dziecko.
Ta sytuacja ma swój odpowiednik w reakcji przeciwprzeniesienia.
– Jesteś już gotowa do wyjścia?
– Nie! Pomóż mi, to będzie szybciej.
– Coś się wydarzyło, że prosi Pani o to skierowanie?
– Dlaczego tutaj wszyscy muszą robić problemy przy skierowaniach?
– Kiedy możemy się umówić na podpisanie tej umowy?
– Że też Pan zawsze musi dzwonić, kiedy jestem zajęty.
Niekiedy, przy transakcji typu II możemy mieć do czynienia z celowym (choć niekoniecznie świadomym) „regresowaniem” do Dziecka rozmówcy komunikującego się z pozycji Dorosłego. W rzeczywistości osoba „wchodząca” w Rodzica chce w ten sposób wymóc uległość, wzbudzić lęk lub uczucie niepewności.
Wychwycenie tego rodzaju manipulacji pozwala nam uniknąć odruchowej reakcji z Dziecka, np. „tłumaczenia się”, nieuzasadnionego poczucia winy itd., jak w poniższym przykładzie:
– Raport o świnkach morskich będzie gotowy na jutro. (D-D)
– Znowu ma Pani kłopoty z wykonaniem raportu na czas? (R-Dz)
Zobacz także: Czy medytacja pomaga i jak zmienia geny?
Jak nie dać się wciągnąć w czyjąś grę?
Zauważ, że jeśli podwładna odpowie z pozycji Dziecka (np. „przepraszam, to nie moja wina, że uciekły z laboratorium”, „to się więcej nie powtórzy”) to mamy do czynienia z transakcją komplementarną (R-Dz, Dz-R) która, jak już ustaliliśmy może trwać w nieskończoność!
W tym przypadku zależy nam na skrzyżowaniu wektorów i przerwaniu transakcji, aby nie stać się ofiarą tyrady szefa, który potrzebuje rozładować frustrację i zrobi to mając przed sobą Dziecko.
Możemy to osiągnąć poprzez dalszą komunikację z Dorosłego.
– Raport o świnkach morskich będzie gotowy na jutro. (D-D)
– Znowu ma Pani kłopoty z wykonaniem raportu na czas? (R-Dz)
– Nie. Czy przygotować pisemne wyjaśnienie przyczyn opóźnienia i awarii w laboratorium? (D-D)
– … Tak, poproszę. (D-D)
Nie wchodząc w rolę Dziecka automatycznie wytrącamy napastnika z obranego kursu na „wyładowanie”, a w efekcie jego atak traci moc. Aikido w praktyce.
Analiza transakcyjna: Transakcje ukryte – przykłady
Bardziej pokrętne od skrzyżowanych są transakcje ukryte, ponieważ angażują one więcej niż dwa stany ego równocześnie. Osobno na polu psychologicznym i społecznym.
Stanowią podstawę gier, czyli powtarzającego się zestawu transakcji z ukrytą motywacją, które prowadzą do określonego wyniku. Ich szerszy opis Eric Berne zawarł w książce „W co grają ludzie?”.
Transakcje podwójne
Biorą w niej udział 4 stany ego, dzięki czemu zazwyczaj jest to gra toczona świadomie.
Na poziomie jawym jest to rozmowa dwojga Dorosłych, ale na poziomie psychologicznym ma inny wydźwięk. Natomiast skutek zdeterminowany jest przez Dziecko.
Z punktu widzenia nadawcy może to być tzw. „dawanie do zrozumienia„.
Poziom jawny
A: Jestem chory. Nie dam rady Ci dzisiaj pomóc. (D-D)
B: Szkoda. Ostatnio też się rozchorowałeś, jak robiłem remont…
Poziom ukryty
A: „Nie chce mi się pomagać w tym remoncie” (Dz-Dz)
B: „Znów mnie olał” (Dz-Dz)
– Zaraz, zaraz… Mamy lipiec. A przypomnij mi proszę, na kiedy umawialiśmy się, że oddasz mi tę książkę? (D-D) (R- – ->Dz)
– Tak, mamy lipiec! Czekaj, czekaj… O ile się nie mylę, to miała wrócić do Ciebie w lutym? (D-D) (Dz- – – >R)
Kowboj: Chodź, obejrzymy stodołę.
Dziewczyna: Od dzieciństwa uwielbiam stodoły!
Zdjęcie: Jonathan Borba
Transakcje kątowe
Ten rodzaj transakcji angażuje tylko 3 stany Ja i w efekcie jej intencje i powody często nie są uświadomione dla którejś/obu ze stron.
Strzałki przerywane – poziom psychologiczny.
Poziom I społeczny (jawny)
A: Znów zjadłam całą czekoladę! (D-D)
Poziom II psychologiczny (niejawny)
A: „Proszę, powiedz, że to nic takiego” (Dz-R)
Poziom I społeczny (jawny)
B: Słodycze są dla ludzi! Raz się żyje. (R-Dz)
Zdjęcie: Engin Akyurt
W powyższym przykładzie osoba A może nie mieć świadomości, że poniekąd na płaszczyźnie psychologicznej oczekuje przyzwolenia/usprawiedliwienia swojego czynu przez osobę B.
Transakcja kątowa jest powszechnie wykorzystywana w handlu, gdzie na poziomie ukrytym sprzedawca odwołuje się do ego Dziecka, ponieważ pragnie wzbudzić „chcę!” u klienta. Wówczas decyzję o zakupie podejmie Dziecko Spontaniczne mimo, że przecież płaci Dorosły…
– Mam dużo lepsze głośniki, ale one są naprawdę drogie i tylko dla prawdziwych miłośników muzyki. (D-D)(D- – ->Dz)
– Chcę je zobaczyć! (D-D)(Dz- – – >D)
Jak wyjść z roli? Świadoma komunikacja kluczem do spokoju.
Analiza transakcyjna jest stosunkowo prosta, choć wymaga pewnej wprawy i świadomej obserwacji. Warto nauczyć się jej podstaw z kilku powodów.
Analiza transakcyjna: Dowiedz się, kim jesteś
Po pierwsze po to, aby zrozumieć samego/samą siebie i uświadomić sobie problemy, nad którymi dobrze by było popracować:
- jakie są proporcje stanów Ja w mojej osobowości? czy któregoś z nich jest za mało?
- jakie triggery wyzwalają we mnie Dziecko i skąd pochodzą?
- w jakie role daję siebie wciągnąć innym i dlaczego?
- jakie gry na co dzień uprawiam?
- z jakich stanów Ja najczęściej generuję konflikty i co może leżeć u ich podłoża?
- a co jeśli ja nie generuję żadnych konfliktów? wtedy przeczytaj jeszcze raz wpisy o analizie transakcyjnej i ponownie zadaj sobie pytanie z punktu powyżej 🙂
Bądź świadom/świadoma, z kim rozmawiasz
Drugi powód to po prostu umiejętność zdrowej komunikacji oraz unikania manipulacji i konfliktów, które generują inni, ze sprawnością aikidoki.
Niezbędne jest do tego rozpoznawanie Ja rozmówców i odpowiednia reakcja.
Oto kilka wskazówek:
- Rozpoznając w rozmówcy roztrzęsione, skarżące się Dziecko, lepiej najpierw potraktuj je jak troskliwy Rodzic Opiekuńczy, a dopiero kiedy się uspokoi podejmij rozmowę Dorosły – Dorosły.
- Każdy dorosły musi dobrze nauczyć się komunikatów z Ja-Dorosły. Oczywiste? Niby tak, ale teoria to jedno, a praktyka drugie. Rzeczowe rozmowy możliwe są jedynie pomiędzy osobami w stanie Dorosłego. Dziecięce szukanie „winnych”, obrażanie się czy wywracanie stołu nie prowadzi do rozwiązywania problemów i nie jest traktowane, jak poważne zachowanie.
- Niekiedy stan Ja rozmówcy pozwala nam rozpoznać dopiero jego mimika, ton głosu itd. Stąd możliwe nieporozumienia przy używaniu formy pisemnej. Jeśli masz wątpliwości, co do intencji i chcesz ją uściślić, to najlepiej dopytać, aby efekt komunikacji Cię nie zaskoczył. „Czy dobrze zrozumiałam, że chcesz abym obejrzała Twoją stodołę?”
- Do stanu Dorosłego nie wepchniesz nikogo na siłę, ale możesz próbować przekierować rozmowę na odpowiednie tory, np. mówiąc:
- „Nie ma znaczenia kto zawinił. Jakie mamy możliwości rozwiązań?”
- „Rozumiem, że potrzebuje Pani skierowanie na badania. Co Panią zaniepokoiło, że uważa je Pani za konieczne?”
- Unikaj wypowiadania się z Krytycznego Dorosłego.
- Korzystaj ze stanu Ja Dziecko w zdrowej formie, kiedy tylko możesz!
- Nie bierz udziału w transakcjach ukrytych, jeśli nie masz na to ochoty. Komunikuj jasno, że nie jesteś zainteresowany/zainteresowana takim rodzajem gry lub po prostu odejdź.
- Pamiętaj! Dobrzy handlowcy analizę transakcyjną mają w małym palcu! 🙂
Przeczytaj też: Jak nie przejmować się krzywdzącymi ocenami?
Oszczędzaj energię życiową 🙂
Świadoma i sprawna komunikacja chroni nas przed wpadaniem w emocjonalne pułapki, zastawiane przez osoby, z którymi się kontaktujemy.
Dzięki temu na koniec dnia odczuwamy dużo większy spokój.
Zostaje nam też więcej energii dla siebie samych, bo nie zmarnowaliśmy jej w ciągu dnia na uczestniczenie w bezowocnych konfliktach, które nie dość, że prowadzą donikąd, to jeszcze później wracamy do nich „przeżywając je” powtórnie.
Jest to element ochrony swoich granic. Ta gra zdecydowanie warta jest świeczki 🙂
Rozumiejąc, że większość ludzkich reakcji z Dziecka nie jest tak na prawdę wymierzona przeciwko nam, ale wynika raczej z urazów z przeszłości rozmówcy, możemy spojrzeć na niego z większym współczuciem i dystansem do jego słów.
Takiego zdrowego dystansu na co dzień i spokoju wieczorem – sobie i Wam, z całego serca życzę 🙂
Data wpisu: 09.05.2023 r.
Pamiętaj proszę, że artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Nie zastąpi osobistej konsultacji z zaufanym lekarzem czy terapeutą.
Bibliografia:
- „W co grają ludzie? Psychologia stosunków międzyludzkich” Eric Berne Wydawnictwo PWN, Wyd. V
- Poznać – Zrozumieć – Doświadczyć Nowatorski program praktyk dla studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w aspekcie naukowym i organizacyjnym, pod redakcją naukową Jolanty Bonar, Anny Buły, Doroty Radzikowskiej. Impuls, Kraków 2014