17.06.2024 r.

Jest znacznie lepszym wskaźnikiem ryzyka miażdżycy niż LDL-cholesterol oraz jej głównym sprawcą. Badanie apo B dostępne jest w wielu laboratoriach. Co to za parametr, jaka jest norma apolipoproteiny B (apo B) i w jaki sposób przyczynia się do zmian miażdżycowych?

Im częściej słyszę o spiskach i „tłuszczowym oszustwie”, tym bardziej zaczynam się zastanawiać, czy miażdżyca w ogóle istnieje? Skoro tyle osób w internecie mówi o tym, co na pewno NIE WYWOŁUJE zmian miażdżycowych, nie mówiąc skąd się biorą, to może… zmiany te są tylko zbiorowym złudzeniem?

Bo przecież nie może chodzić o to, że znakomita większość osób, które kwestionują „hipotezę tłuszczową”, po prostu nie ma pojęcia czym ona w ogóle jest…

A może jednak?

Ponieważ w moim gabinecie każdego dnia pojawiają się pacjenci będący żywymi dowodami na to, że miażdżyca istnieje i co roku zbiera krwawe żniwo, chcę przybliżyć Ci proces jej powstawania. Jednak, aby zrobić to jasno i przejrzyście – musimy zacząć od początku.

A na początku było apo B. (Zaraz po chaosie, rzecz jasna).

1. Co to jest apo B, czyli po co nam lipoproteiny?

Czy próbował_ś kiedyś wlać olej do wody? Zapewne nie raz i nie dwa, więc dobrze wiesz, że te dwa składniki niezbyt się lubią i robią wszystko, aby się nie zmieszać.

Przed takim właśnie problemem staje nasz organizm wtedy, kiedy potrzebuje przetransportować substancje lipidowe (np. kwasy tłuszczowe, cholesterol) naczyniami krwionośnymi. A ostatnią rzeczą, jakiej sobie życzymy jest wytrącanie się z krwi warstwy oleju w naszych tętnicach.

Niby krew – nie woda, a jednak jest roztworem wodnym. I jak taki właśnie roztwór się zachowuje. Jak zatem rozwiązać ten problem, jeśli trzeba lipidy dostarczyć z wątroby do mięśni?

Otóż, można je zapakować w wagoniki, które z zewnątrz będą przyjazne dla wody (hydrofilowe), a od środka wygodne dla lipidów (hydrofobowe). Następnie, wpuścić wiele takich pojazdów do krwiobiegu i pozwolić im pracować.

I tutaj właśnie wkracza apo B.

Lipoproteiny – co to jest i jaką pełnią funkcję?

Apolipoproteina (apo) jest białkiem, które po połączeniu z lipidami tworzy lipoproteiny osocza. Apolipoproteina jest wagonikiem, lipidy (trójglicerydy, cholesterol) pasażerami, a lipoproteinami nazywamy całość – pojazd, łącznie z tymi, którzy siedzą w środku. Dzięki takiemu układowi, substancje nierozpuszczalne w wodzie mogą być transportowane w naszej krwi bez wytrącania się.

Jednak, żeby nie było zbyt prosto – mamy różne rodzaje wagonów, czyli różne apolipoproteiny. Apo B jest szczególna, ponieważ to właśnie ta cząsteczka wchodzi w skład wagonów, które – ze względu na swój rozmiar – są aterogenne (miażdżycorodne) oraz w chylomikrony.

Są to lipoproteiny nie będące HDL (nie-HDL):

  • remnanty TRL (lipoprotein bogatych w trójglicerydy)
  • VLDL (lipoproteina o bardzo niskiej gęstości)
  • IDL (lipoproteina o pośredniej gęstości)
  • LDL (lipoproteina o niskiej gęstości)
  • Lp (a) (lipoproteina a)

Zobacz również: Co to jest nie-HDL cholesterol i jak go „zbić”?

Badanie apo B

Co ważne, w każdej z tych lipoprotein znajduje się tylko jedna cząsteczka apo B. Dzięki temu, wykonując badanie apo B i mierząc jej ilość – wiemy dokładnie ile podejrzanych cząsteczek czai się we krwi.

Badanie apo B wykrywa zarówno B48, jak i B100, jednak liczba chylomikronów i ich remnantów jest na tyle mała, że całkowite stężenie apo B odwzorowuje sumę VLDL, LDL i Lp (a)1.

Co to jest apo B? Norma apo B, badanie apo B. Lipoproteiny osocza. Score2. Score2-op. Apolipoproteina B normy. Apo B norma. Apo B norma, apo b normy g/l, apob badanie, abo b badanie, apob normy,  badanie krwi apob, apo-b, badanie apob co to
Poposiłkowa względna liczba cząstek w badaniu apo B w osoczu. 1 cząsteczka lipoproteiny (1 kulka na obrazku) = 1 cząsteczce apo B.
Źródło: Sniderman AD, Thanassoulis G, Glavinovic T, Navar AM, Pencina M, Catapano A, Ference BA. Apolipoprotein B Particles and Cardiovascular Disease: A Narrative Review. JAMA Cardiol. 2019

Sprawdź również: Bardzo wysoki cholesterol LDL na diecie keto? Sprawdź, czym jest fenotyp Lean Mass Hyper Responder.

Oznaczenie stężenia tej apolipoproteiny można wykonać jedynie komercyjnie. Nie jest bardzo drogie – to koszt ok. 70 zł.

Niemniej, ponieważ lipoproteina LDL stanowi ok. 95% wszystkich lipoprotein z apo b w składzie, a jej oznaczenie jest tanie i powszechnie dostępne – przyjęło się ekstrapolować stężenie LDL – C (lub jeszcze lepiej – nie-HDL-C) na stężenie apo B.

I tutaj zaczynają się schody.

2. LDL-C a apo B – zgodność i niezgodność oraz ich konsekwencje

Dopóki proporcjonalna zależność stężeń LDL-C i apo B się pokrywa i jest „zgodna„, dopóty taka ekstrapolacja ma pokrycie w rzeczywistości i wiernie odzwierciedla ryzyko sercowo-naczyniowe.

Mówiąc bardziej obrazowo – jeśli wagoniki są wypełnione pasażerami w połowie, to liczba wagonów i pasażerów koreluje ze sobą.

Problemy pojawiają się, kiedy zależność ta się rozjeżdża. Mówimy wtedy o niezgodności LDL-C i apo B, a kierunek tej niezgodności może być dowolny.

Zbyt duża liczba pojazdów z pojedynczymi pasażerami (niskie LDL-C, ale wysokie apo B) oraz zbyt mało wagonów w stosunku do masy załadunku (wysokie LDL-C, przy niskim apo B) zafałszowują obraz.

W pierwszym przypadku możemy mieć do czynienia z kazusem typu: „moja 95-letnia mama, ma cholesterol 250 i ma się świetnie!”. W drugim natomiast „bo mój sąsiad miał niski cholesterol, a i tak umarł na zawał”.

Dlatego zmierzenie dokładnej liczby pojazdów – apolipoprotein B – bardziej wiarygodnie szacuje faktyczne zagrożenie.

Co to jest abo B? Norma apo B. Badanie apo B. Score2 Score2-op
Apolipoproteina B normy. Apo B norma. Apo B norma, apo b normy g/l, apob badanie, abo b badanie, apob normy,  badanie krwi apob, apo-b, badanie apob co to
Masa pasażerów (LDL-C) i liczba wagonów (apo B) nie zawsze korespondują ze sobą. Taka sytuacja powoduje niewiarygodne szacowanie ryzyka zawału serca w oparciu o stężenie LDL-C.
Zdjęcie: Kenny Sabugo

Jeśli stwierdzimy, że stężenie LDL-C jest niższe, niż apo B u tej samej osoby – wówczas mamy do czynienia z niedoszacowaniem ryzyka sercowo-naczyniowego, w oparciu o LDL-C.

W sytuacji odwrotnej – wysokie LDL-C i niskie apo-B – o przeszacowaniu tego ryzyka, które może skutkować np. niepotrzebną farmakoterapią.

Zobacz również: Jak obniżyć cholesterol LDL bez statyn?

Co wywołuje niezgodność apo B i LDL-C?

W jednym z badań2, którym objęto 27 533 wyjściowo zdrowe kobiety przez ponad 17 lat, wykazano niezgodność LDL-C i apo B u 18,9% z nich.

Czynnikami, które mogą przyczyniać się do niezgodności w badaniu (wyższe apo B, niższe LDL-C), są3:

  • stan zapalny
  • otyłość, zwłaszcza trzewna
  • insulinooporność
  • zespół metaboliczny
  • cukrzyca t. 2
  • wysokie spożycie węglowodanów i cukru
  • wyższe spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych
  • niskie spożycie błonnika

Sprawdź także: Terapeutyczne ograniczanie węglowodanów w leczeniu cukrzycy i stłuszczenia wątroby.

3. Jak apolipoproteina B przyczynia się do miażdżycy?

A zatem do brzegu. Dlaczego to właśnie ilość krążących lipoprotein zawierających apo B jest tak istotna?

Dlatego, że od krążącej w świetle tętnicy ilości tych cząsteczek zależy, jaka ich liczba wniknie przez ścianę naczynia i utknie w niej, zapoczątkowując kaskadę zapalną4.

Czyli wykona pierwszy krok do powstania blaszki miażdżycowej.

Jak dokładniej wygląda ten proces? Dowiesz się z kolejnych wpisów 😉

Nie znamy wszystkich mechanizmów, które uczestniczą w aterogenezie. Wiemy, że lipoproteiny chętniej wnikają w ścianę, jeśli jej endothelium (najbardziej wewnętrzna warstwa, mająca kontakt z krwią) jest uszkodzone.

Tak więc toczący się już stan zapalny zapoczątkowany przez aktywną miażdżycę, palenie tytoniu lub np. cukrzycę będą ułatwiać im zadanie5.

Ale czy to oznacza, że zdrowe endothelium chroni przed tym procederem?

Co to jest apo B? Norma apo B, badanie apo B. Miażdżyca. Score2. Score2-op. Apolipoproteina B normy. Apo B norma, apo b normy g/l, apob badanie, abo b badanie, apob normy,  badanie krwi apob, apo-b, badanie apob co to
Po wniknięciu pod warstwę endothelium, lipoproteiny zawierające apo B (m.in. LDL) są pochłaniane przez makrofagi. „Najedzone” makrofagi zamieniają się w komórki piankowate i produkują cytokiny prozapalne.
Źródło: Xiang Q, Tian F, Xu J, Du X, Zhang S, Liu L. New insight into dyslipidemia-induced cellular senescence in atherosclerosis. Biol Rev Camb Philos Soc. 2022 Oct

Gotowy, czy nie – wchodzę…

Niestety, nie.

Okazuje się, że całkiem zdrowe endothelium również jest penetrowane przez lipoproteiny. Proces, w którym przedostają się one wgłąb ściany naczynia to tzw. transcytoza. Udowodniono, że nasila ją (poza np. hiperglikemią) także sama obecność LDL6, 7.

A kiedy pierwsze lipoproteiny uwięzną już w ścianie naczynia i ruszy „serwis sprzątający” z makrofagami na czele? Wtedy w miejscu tym i tak zaczynają powstawać cytokiny prozapalne wtórnie napędzające cały proces.

Sprawdź również: Jak odtłuścić wątrobę krok po kroku

To co z tym cholesterolem – powoduje miażdżycę, czy nie?!

Krążące we krwi cząsteczki cholesterolu per se nie są bezpośrednim sprawcą miażdżycy naczyń tętniczych. To prawda.

Cząsteczki cholesterolu nie podróżują solo w osoczu i nie potrafią w pojedynkę spenetrować ściany tętnicy, aby w niej utknąć. Taka sama cząsteczka cholesterolu znajduje się w lipoproteinie o dużej gęstości (HDL), która nie przyczynia się bezpośrednio do zatykania naczyń krwionośnych. Dlaczego?

Ponieważ HDL jest bardzo mała. Potrafi „wejść” w tkankę ścian tętnic, ale nie utyka w niej, bo mały rozmiar pozwala jej bez większych problemów stamtąd „wyjść” (chociaż w nieco innych mechanizmach „popsute” HDL też potrafią nabroić).

To nie cholesterol jest tu bezpośrednim problemem, tylko rodzaj lipoproteiny. Jej wielkość i właściwości, m.in. rodzaj białka, które ją tworzy.

Cholesterol jest tylko pasażerem w pociągu linii apo B, który się wykoleił. Pasażerem, który dopiero przez swoją obecność w miejscu wypadku może spowodować szkody.

Czy cholesterol powoduje miażdżycę? Score2, score2-op
Zdjęcie: Markus Spiske

Niemniej jednak LDL – C (stężenie cholesterolu w lipoproteinach o małej gęstości) oraz nie-HDL-C są najtańszymi i najwygodniejszymi parametrami do określenia (w przybliżeniu) liczby aterogennych lipoprotein z apo B w składzie.

Zazwyczaj, kiedy mówimy „wysoki cholesterol”, używamy skrótu myślowego w tym właśnie kontekście.

4. Norma apolipoproteiny B (apo B)

Nie ma ściśle określonej normy dla badania apolipoproteiny B (apo B).

Opierając się na wytycznych ESC z 2021 roku, lekarz może określić Twoje indywidualne ryzyko sercowo-naczyniowe na podstawie skali SCORE2 (>40 rż.) i SCORE2-OP (>70 rż.). A jeśli chorujesz na niektóre choroby, np. na cukrzycę lub przewlekłą chorobę nerek – na podstawie innych kategorii ryzyka. Co to oznacza?

Chodzi o wyliczenie prawdopodobieństwa, że w ciągu następnych 10 lat może dojść u Ciebie do incydentu sercowo-naczyniowego, czyli np. zawału serca.

Następnie, na tej podstawie, normy apo B kształtują się następująco (Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej):

Apolipoproteina B normy:

RyzykoDocelowe stężenie apo B
ekstremalne< 55 mg/dl
bardzo duże< 65 mg/dl
duże< 80 mg/dl
umiarkowane< 100 mg/dl

Pobierz bezpłatne Kompendium i dowiedz się, co oznacza wysoki cholesterol, trójglicerydy, apo B i inne wyniki lipidogramu. Oraz co z nim zrobić.

Normy apolipoproteiny B w praktyce

A zatem, jeśli jesteś niepalącą 42-latką z cholesterolem nie-HDL rzędu 250 mg/dl, to Twoje ryzyko wynosi 2% i jest małe/umiarkowane. Czyli, wg. wytycznych powinnaś utrzymywać stężenie apo B <100 mg/dl.

Natomiast, jeżeli jesteś palącym, 44-letnim mężczyzną, który ma niekontrolowane nadciśnienie II stopnia i cholesterol nie-HDL 151 mg/dl, to Twoje ryzyko wynosi już 10% i jest bardzo duże, co przekłada się na niższą normę apo B <65 mg/dl. W tym przypadku masz oczywiście wpływ na zmiejszenie tego ryzyka (obniżenie ciśnienia, rzucenie palenia itd.), ale to już temat na inną rozmowę.

Jednakże…

Myślę, że jeśli masz mniej niż 80-90 lat, to interesuje Cię dłuższa perspektywa życia bez udaru czy zawału, niż tylko 10 następnych lat…

Wpływ oddziaływania apo B na ściany naczyń krwionośnych kumuluje się na przestrzeni dekad. I, normy normami, ale…

Uwierz mi, chcesz mieć możliwie najniższe stężenie apo B przez możliwie największą część swojego życia, aby ten skumulowany efekt nie ugryzł Cię, zdecydowanie zbyt wcześnie, w tyłek…

Co to jest abo B? Norma apo B. Badanie apo B. Score2 Score2-op. Apolipoproteina B normy. Apo B norma, apo b normy g/l, apob badanie, abo b badanie, apob normy,  badanie krwi apob, apo-b, badanie apob co to

Dlatego eksperci zalecają trzymanie apolipoproteiny B w normie <80-90 mg/dl, a już na pewno nie wyżej niż 100 mg/dl. I warto zrobić wszystko, co się da, aby ten efekt osiągnąć.

Co możesz zrobić, aby bez leków obniżyć wysokie apo B – przeczytasz tutaj.

Sprawdź również: Jak obniżyć ciśnienie bez leków?

Szacowanie ryzyka chorób sercowo – naczyniowych jest bardzo trudne.

To trochę takie wróżenie ze szklanej kuli przy ograniczonej ilości danych.

Niekiedy takie same parametry u dwóch pozornie podobnych osób dają bardzo różne efekty.

I naprawdę – złoty medal dla tego, kto z całą pewnością stwierdzi, że danej osobie grozi lub nie grozi udar mózgu.

I weźmie za to pełną odpowiedzialność.

Brak blaszek miażdżycowych po 5 latach z wysokim apo B w pojedynczym przypadku, to jeszcze żaden dowód na bezpieczeństwo takiej sytuacji.

Na co dzień pracuję z pacjentami z chorobą wieńcową, po zawałach, udarach, stentach, by-pasach oraz podobnych historiach i wiem, że określenie co wywołało chorobę nie jest wcale takie proste.

Nie każdy palił, prowadził siedzący tryb życia czy objadał się węglowodanami/tłuszczem. Nigdy nie wiemy też, jakie dokładnie zagrożenia czają się w naszych genach.

Dlatego warto zawczasu zadbać o każdy znany czynnik ryzyka.

Zanim będzie za późno.


Pamiętaj proszę, że artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Nie zastąpi osobistej konsultacji z zaufanym lekarzem.